Evrimin Asi Prensi Peter Kropotkin’in Rusya İmparatorluğu’ndaki Gizli Çalışmaları ve Yaptıkları
Zengin bir aristokrat, anarşist filozof ve biyolog. Birbirinden bağımsız gibi görünen tüm bu kavramlar, aslında evrimin asi prensi Peter Kropotkin’i özetlemektedir.
Gelin Peter Kropotkin kimdir birlikte inceleyelim.
Kaynak:https://www.rsb.org.uk/biologist-feat…
Peter Kropotkin kimdi?
Peter Alekseyeviç Kropotkin, 1842’de Moskova’da Rus aristokratlardan oluşan bir ailede doğdu. Rusya’nın eski feodal sisteminin reform baskısı altında inlemekte olduğu bir zamanda, Kropotkin ailesi yaklaşık 1.200 köylü işçiye ya da serf ‘sahibiydi’. Anılarına göre, genç Kropotkin’in hayatı mücevherlerle kaplı kostümler, salon oyunları, gösterişli ziyafetler ve kır evleri ile doluydu.
Hayatının sonunda Kropotkin, uzun yıllarını sürgünde ya da ücra komünlerde köylü kılığına girerek geçirmiş anarşist bir filozoftu. Ama aynı zamanda bir doğa bilimci ve biyologdu. O zamanlar toplumun hala anlamaya ve yorumlamaya çalıştığı tartışmalı bir kavram olan doğal seçilim yoluyla evrim teorisine değerli katkılarda bulundu.
Genç Kropotkin’in Rus İmparatorluğu’ndaki yeri.
Genç bir adam olarak Kropotkin, kendisinden beklenen kariyer yolunda oldukça başarılıydı. St. Petersburg’daki seçkin bir askeri akademide eğitim gördü ve Rus İmparatoru II tarafından onurlandırıldı. İskender’in ordusunda çeşitli üst düzey mevkilere yükseldi. Ancak Kropotkin, Rusya’daki köleliğin ve emperyal yönetimin tiranlığından giderek daha fazla hoşnutsuz hale geldi. Devrimci dergiler ve gazeteler için gizlice yazmaya başladı.
Kendisine, Rus İmparatorluğu’nun en ulaşılmaz ve en soğuk bölgesi olan doğu Sibirya’ya seyahat etmesini gerektiren bir hükümet rolü teklif edildi. Kropotkin’in biyografisini yazan Oren Harman’a göre bu, Darwin’in Beagle’daki yolculuğunun kutupsal versiyonu olacaktır. Kropotkin, beş yıl boyunca, çoğu at sırtında ve çok az eşyayla 80.000 kilometre yol kat etti.
Kropotkin ve Sibirya’daki hayatı.
Kropotkin başlangıçta sıradağlar ve yüksek yaylaların jeolojik teorisini araştırmayı planladı. Ancak Darwin’in 1859’da yayınlanan evrim teorisini de kanıtlamak istiyordu. Teoriye olan ilgisinin yanı sıra, filozofların ve politikacıların kendi ülkelerindeki kölelik, yoksulluk ve savaşın dehşetini haklı çıkarmak için giderek artan kullanımını haklı çıkarmak istiyordu. ‘en uygun olanın hayatta kalması’ kavramının.
Kropotkin’e göre bu ideolojiler, evrimin ne ölçüde tam türün üyeleri arasındaki çatışma tarafından yönetildiğini abartıyordu. “Bireysel avantaj için amansız mücadeleyi biyolojik bir ilkeye yükselttiler” diye yazdı.
Sibirya’nın vahşi doğasında seyahat eden Kropotkin, aynı cinsten hayvanlar arasında çok az çatışma gördü veya hiç görmedi.
Ama her yerde işbirliği görmüştü. Sürü halinde avlanan kurtlar, yiyecek bulmak veya ısınmak için birbirlerine yardım eden kuşlar, birlikte yeni otlaklar bulan geyikler, yırtıcı hayvanlara karşı savunma yapan atlar. “Nerede hayvan yaşamının bolluğunu görsem, her zaman karşılıklı yardım ve destek buldum” diye yazdı.
Kropotkin başlangıçta Sibirya’daki doğanın dünyanın geri kalanından farklı olup olmadığını merak etti.
Darwin ve Wallace teorilerini, “dönencenin çığırtkan kargaşası” içindeki doğayı inceleyerek oluşturmuşlardı. Öte yandan Sibirya, kar fırtınalarının uçsuz bucaksız tundra boyunca kilometrelerce buz kapladığı acımasız kışların yaşandığı bir ülkeydi. Bu nedenle Kropotkin, Sibirya’da hayatta kalmak için işbirliğinin çatışmadan daha iyi bir strateji olabileceğini düşündü.
Darwin, Çeşitlerin Kökeni’nde “yaşam mücadelesinin” kendi türünden bireylerle rekabet, yırtıcı hayvanların saldırıları, besin eksikliği veya doğal olayların neden olduğu zararlar yoluyla da gerçekleşebileceğini kabul etti.
Kropotkin’den önceki doğa bilimciler, sosyal böceklerden köpek sürülerine kadar hayvan işbirliği örneklerini de kaydetmişlerdi.
Darwin’in büyükbabası Erasmus geçen yüzyılda sıradan yengeçlerin kabuklarını değiştirerek onların yerini aldığını, savunmasız hale gelen diğer yengeçleri korumak için “muhafızlar” yerleştirdiğini yazmıştı.
Ancak Kropotkin, “varolma mücadelesi”nde işbirliğinin önemini vurgulamak istedi. Hayvanların yaşadığı ortam ana düşman olarak yeterince zorluysa, hayvanların bu mücadelede hayatta kalmak için çatışmasız yöntemler arayabileceğini teorileştirdi. Özellikle Rusya’da doğa olaylarına karşı gösterilen çaba o kadar büyüktü ki ısı, ışık, su ve yiyeceğin bol olduğu yerlerde işbirliği kanlı kavgalardan daha popülerdi.
Darwin gibi Kropotkin de gözlemlerinin kendi siyasi görüşleri ile iç içe geçtiği uzun bir maceradan dönmüştür.
Babasının ölümü ona hükümetteki rolüne devam etmesi için mazereti bırakma fırsatı verdiğinde, Kropotkin tam bir devrimci oldu ve kendisini anarşist ilan etti. İnsanların merkezi bir yönetim olmadan küçük, kendi kendini organize eden topluluklar halinde yaşaması gerektiğine inandı ve çatışma yerine işbirliğini tavsiye etti.
1882’de Darwin’in ölümü üzerine Kropotkin, devrimci Le Révolté gazetesi için bir makale yazdı. Darwin’in çalışmasının “hayvan topluluklarının en uygun biçimde topluluk-anarşist tarzda örgütlendiğini” kesinlikle kanıtladığına inanıyordu.
Kropotkin, 1902’de “Karşılıklı Yardım: Bir Evrim Faktörü” kitabı olarak yayınlanacak olan beş makale yazdı.
Araştırmasını, arılar ve karıncalar, işbirlikçi kertenkeleler, sırtlan hiyerarşileri ve Sibirya bozkırlarından balık sürüleri gibi sosyal böcekleri incelemek için genişletti. Kropotkin, “Tüm türlerde, hayatta kalma, koruma ve evrim için en önemli özellik olduğundan şüphelendiğim yardım ve desteği gördüm” diye yazmıştı.
Dünyada onun teorisini destekleyen sayısız örnek vardı. En yırtıcı hayvanlar olan ak kuyruklu kartallar, yiyecek bulduklarında diğer kartallara seslenir; birlikte avlanan pelikanlar; Penguen yığınları ve tabii ki Amerika’da tarif edilemeyecek sayıda büyük memeli ve kuş sürüleri… Karşılıklı yardım herkes için pratik bir kuraldır” diye yazdı.
Kropotkin, daha yüksek hayvanların işbirliği yapma yetenekleri açısından büyük avantajlara sahip olduğunu düşünmesine rağmen, işbirliğinin “en düşük hayvanlar arasında bile” olduğunu kabul etti.
Kropotkin özellikle mezarlık böceği (Nicrophorus) ile ilgileniyordu. Bu böcek türü, larvalarının beslenmesi için çürüyen etleri yere gömer. Çoğunlukla yalnız yaşayan bu böcekler, tek başlarına kaldıramayacakları et parçalarını gömmek için diğer böceklerden yardım alabilirler. Kropotkin şöyle yazdı: “Genellikle yalnız yaşarlar, ancak bir fare veya kuşun cesedini keşfettiklerinde, onu gömmek için dört, altı veya 10 başka böcek çağırırlar.”
Mikrobiyal toplulukların karmaşıklığı anlaşılmadan önce bile Kropotkin, bunların da karşılıklı pekiştirme göstereceğini tahmin etmişti.
Mikroorganizmaların yaşamında bile karşılıklı dayanışma unsurlarını bilinçsizce de olsa öğrenmeye hazırlıklı olmalıyız” dedi. Daha sonra mikrobiyologlar, karşılıklılık, simbiyoz, fedakarlık ve bencil ve özgecil stratejiler arasındaki dinamik geçişler dahil olmak üzere mikrobiyal topluluklarda birçok işbirliği örneği buldular.
Kropotkin’in kitabı Karşılıklı Yardım’ın ilk bölümleri hayvanlar alemindeki işbirliğine ilişkin kanıtları derlerken, sonraki bölümler Kropotkin’in “vahşi” ve “barbarca” olarak adlandırdığı şeyler arasında karşılıklı yardımı ve bu kavramın Rusya’da ve dünyada nasıl uygulanabileceğini ele alıyor.
Bu kitap, anarşist topluluklarda bir temel haline geldi ve birçok doğa bilimci tarafından dikkatle okundu. Kropotkin kitabının ikinci baskısında, “İlk baskının üzerinden on iki yıl geçti ve karşılıklı yardımlaşmanın evrimde önemli bir unsur olduğu fikri biyologlar tarafından kabul edilmeye başlandı” diye yazmıştı.
Bununla birlikte, bencil bir anlamda ‘en güçlü olanın hayatta kalması’ şeklinde kolay bir evrim görüşü hâlâ varlığını sürdürüyor ve evrim teorisinin ayrılmaz bir kavramı olmaya devam ediyor. İşbirliğinin evrim teorisinde tam olarak açıklanması uzun yıllar aldı.
1930’larda ve 1940’larda ekolojistler, canlılardaki işbirliğini daha metodik bir biçimde incelemeye başladılar.
William Morton Wheeler gibi entomologlar, karıncaların bir ‘süperorganizma’ olarak nasıl birlikte hareket ettiklerini incelediler. Soğuk Savaş sırasında oyun teorisyenleri, en iyi kararı vermek için işbirliği ve fedakarlığın arkasındaki mantığı incelediler.
Sosyobiyolog Robert Trivers, bu araştırmayı ilgisiz bireyler arasında işbirliğinin nasıl gelişebileceğini açıklamak için genişletti.
Günümüzde işbirliği, yeni organizasyon düzeyleri yaratmak için evrimin temeli olarak kabul edilmektedir.
Genomların, hücrelerin, çok hücreli organizmaların, sosyal böceklerin, karmaşık ekosistemlerin ve hatta insan toplumunun ortaya çıkışı tamamen işbirliği ile ilgilidir. Diğerleriyle uyum içinde çalışan biyolojik sistemler fikri, ekoloji ve evrimin temel bir yönüdür.
Kropotkin’in bu konudaki katkıları küçümsenemeyecek kadar büyüktür.
